Ücret Nedir? Ücret Çeşitleri ve Nitelikleri Nelerdir?

Çalışanların beden ve zihin gücünü kullanmalarının karşılığında işverenden aldıkları bedele ücret denir. İşveren için ücret, çalışana karşı temel borç olup işçi için ise temel haktır. İşçinin bu hakkı Anayasa ve İş Kanunu ile güvence altına alınmıştır. Peki Anayasa’da ve İş Kanunu’nda belirtilen ücret nedir? Çeşitleri ve nitelikleri de dahil olmak üzere ücret ile ilgili bütün detayları birlikte inceleyelim.

Ücret Nedir?

Anayasa’nın 55. maddesine göre "Ücret, emeğin karşılığıdır." 4857 sayılı İş Kanunu'nun 32. maddesinde ise "Ücret, bir kimseye bir iş karşılığında işveren veya üçüncü kişiler tarafından sağlanan ve para ile ödenen tutardır." Ücret tanımını ekonomik yönden yapacak olursak; üretimde kullanılan bedensel ve zihinsel insan gücünün karşılığıdır. Bu emeğin karşılığı işveren ya da üçüncü kişiler tarafından sağlanır ve tutar para ile ödenir.

Ücretin Nitelikleri Nelerdir?

Çalışanın bedensel ve zihinsel bir emek karşılığında işverenden 1 yıl içerisinde elde ettiği kazanç, gelir vergisine tabi olur. Bir ücretin gelir unsuru olarak vergilendirilmesi için ise belli niteliklere sahip olması gerekir. Kanunen gelir vergisine tabi olacak ücretin nitelikleri aşağıdaki gibi sıralanabilir.

• Herhangi bir ödemenin ücret olarak kabul edilebilmesi için öncelikle çalışanın bir işverene tabi olması gerekir.
• Çalışan tarafından verilen hizmetin bir iş yerinde gerçekleştirilmiş olması zorunlu olmaksızın, çalışanın belli bir iş yerine bağlı olması gereklidir.
• Ödemenin mutlaka bir hizmet karşılığında yapılması gerekir. Hizmet karşılığı olarak yapılan ödeme, nakit(haftalık, aylık vb.), ayın (hizmet karşılığının mal olarak verilmesi) veya para ile temsil edilebilen menfaatler (konut, araç sağlanması gibi) şeklinde olabilir.

Yukarıdaki niteliklerin sağlanamaması durumunda yapılan ödemenin ücret sayılması mümkün değildir.

Ücretin Çeşitleri Nelerdir?

Çalışan ile işveren arasında yapılan anlaşmaya ve çalışan tarafından verilen hizmetin niteliğine göre farklı ücret çeşitleri ile ödeme yapılabilir. Gerek Anayasa gerek İş Kanunu gerekse Sosyal Sigortalar Kanunu’nda belirtilen ve yasal olarak verilebilen ücret çeşitleri aşağıdaki gibidir.

1.     Temel Ücret

İşveren ile çalışan arasında yapılan iş sözleşmesinde belirtilen ve hiçbir koşul İleri sürülmeksizin işverenin işçiye ödeyeceğini bildirdiği ücrete temel ücret denir. Temel ücret nedir sorusuna; asıl ücret ya da çıplak ücret şeklinde de yanıt verebiliriz.

Bu tanımla birlikte iş hayatında duymaya alışık olduğumuz temel ödeme nedir sorusuna da yanıt bulmaktayız: İşveren tarafından çalışana yapılan temel ücret ödemesine temel ödeme denir.

2.     Ücret Ekleri

İş sözleşmesinde belirtilen ve çalışana her koşulda verilmesi gereken asıl ücret dışında, artı olarak yapılan yardım niteliğindeki yararlara ücret ekleri denir. Devamlılığı olmayan ve sadece belli zamanlarda verilen ücret ekleri tazminat hesaplarına yansıtılmaz. Peki tazminata yansıtılan ücret ekleri nelerdir?

İkramiye: Çalışan başarılarını takdir etmek ve motivasyonu artırmak için işveren tarafından yılda bir kez ya da yılın belli zamanlarında olmak üzere yılda 4 defayı geçmeyecek şekilde yapılan ödemelere ikramiye denir. İkramiye ödemesi iş sözleşmesinde belirlenebileceği gibi işveren tarafından isteğe bağlı olarak da verilebilir. Çalışan sözleşmede belirtilen ikramiyeyi talep etme hakkına sahipken, sözleşmede yer almayıp isteğe bağlı verilen ikramiyelerle ilgili herhangi bir talep hakkına sahip değildir.

Prim: İkramiye gibi prim de çalışan başarılarını takdir etmek ve çalışan motivasyonunu arttırmak için işveren tarafından verilen ücret eklerinden biridir. Ancak ikramiyede çalışanın aylık gelirinin artırılması hedeflenirken primde aylık geliri artırmaya ek olarak yapılan işin niceliğini ve niteliğini artırmak da hedeflenir.

Tazminata esas olarak yansıtılan prim hesaplaması; yıl içerisinde ödenen toplam primin 365’e bölünüp çıkan tutarın günlük tazminat tutarına yansıtılması şeklinde gerçekleştirilir.

Komisyon: Çalışanın işverenine sağladığı yarar üzerinden belli bir yüzde ile işverenden aldığı ücrete komisyon denir. Komisyon asıl ücrete ek olarak verilir ancak bazı durumlarda komisyonun kendisi asıl ücretin yerini alır. Böyle bir durumda işverenin çalışana belli bir limit ile en az ücret garantisi vermesi gerekir.

Kardan pay alma: İşverenin çalışana temel ücretin yanında elde edilen kârdan belli bir pay vermesi durumudur. Personele kârdan pay vermek öncelikli olarak işçinin ödüllendirilmesini amaçlar.

3.     Sosyal Yardımlar

İşverenin belli bir hizmet veya iş karşılığı beklemeden çalışanlarının bazı ihtiyaçlarını karşılaması amacıyla yaptığı ödemelere sosyal yardım denir. Yol parası, yemek parası, bayram harçlığı, yakacak yardımı, aile ve çocuk için giyecek yardımı, kira yardımı, özel sağlık sigortası gider yardımı, erzak yardımı sosyal yardım ödemeleri arasında yer alır.

Yıl içerisinde düzenli olarak yapılan sosyal yardımlar tazminata esas değere yansıtılır. Yıl içerisinde yapılan sosyal yardım ödemeleri toplanarak 365'e bölünür ve günlük değer bu şekilde bulunarak hesaplanır. Yalnızca yıllık yol ve yemek parası ödemeleri hesaplanırken işverenin yaptığı toplam masrafın 6/7'sı hesaba katılır.

4.     Akort (Parça Başına) Ücret

Çalışanın yapmış olduğu işin sonucuna göre hak ettiği ödemeye akort ücret denir? Daha detaylı şekilde akort ücret nedir diye açıklayacak olursak; yapılan işin niteliğine göre değişecek şekilde parça sayısı, uzunluk, ağırlık büyüklük gibi birimlere göre hesaplanan parça başı işe karşılık alınan ücret denebilir. Bu ücret türünde önemli olan, zaman değil, üretilen işin sonucudur.Burada maktu ücret yani önceden belirlenmiş belli bir aylık ücret söz konusu değildir.

5.     Götürü Ücret

Bir çeşit akort ücret olan götürü ücret, yapılan işin parça başına hesaplanmasının zor olduğu durumlarda veya sadece yılın belli zamanlarında yapılan işin sonucuna göre yapılan ödemelerdir. 

6.     Yüzde Yöntemine Göre Ücret ve Bahşiş

İşverenin çalışanın vermiş olduğu hizmet karşılığında müşterilere kesilen hesap pusulalarına göre belli bir yüzde hesaplayarak verdiği ücret yüzde yöntemine göre ücret olarak adlandırılır. Müşterilerin bahşiş olarak bıraktıkları paraların tümünün çalışanlara verilmesi ile yapılan ödeme ise bahşiş ücretidir. Bu ücret şekli genellikle otel, lokanta, kafe, pastane, gece kulübü, bar ve benzeri yerlerde tercih edilir.

7.     Ücretin Yabancı Para Olarak Ödenmesi

Karşılıklı olarak anlaşılıp iş sözleşmesinde belirtilmesi durumunda işveren çalışanın yapmış olduğu hizmet karşılığı hak ettiği ücreti yabancı para olarak yapabildiği ödeme şeklidir.

Giydirilmiş Ücret Nedir?

İş Hukukunda temel (çıplak) ücret üzerine sosyal yardımlar ve ücret ekleri eklenerek elde edilen toplam ücrete giydirilmiş ücret denir. Giydirilmiş ücret hesaplama işlemleri yapılırken hem sürekli ve düzenli verilen hem de bir ya da birkaç defaya mahsus çalışan motivasyonunu artırmak için verilen ücretler hesaplanır. Kıdem tazminatında giydirilmiş ücret yine ancak düzenli ve sürekli yapılan ödemeler kadarıyla yansıtılır.

MultiGift ile İkramiye, Prim gibi Ödemeleri Yapmak Çok Kolay

Alanında uzman bir çözüm ortağı ile çalışan şirketler çalışanlarını ödüllendirirken operasyonel iş yükünü azaltmakta ve aynı zamanda işletmesini de kâra geçirmektedir. Profesyonel çözüm ortağınız MultiGift Kurumsal Hediye Kartı ile çalışanlarınızın ikramiye, prim gibi ücret eklerini ve yemek yardımı, yol yardımı, aile yardımı, çocuk yardımı, giysi yardımı gibi sosyal yardımlarını yapabilirsiniz. Böylece çalışan ihtiyaçlarını kendi zevkleri doğrultusunda giderirken aynı zamandan muhasebe işlemlerinden kaynaklı iş yükünü azaltır ve vergi istisnasından faydalanarak kâra geçersiniz. Mutinet Up ’ın avantajlar dünyası ile hemen tanışın, hem paradan hem de zamandan tasarruf edin!