Yan Haklar Nelerdir? Esnek Yan Haklar İle İlgili Bilmeniz Gerekenler

Çalışan motivasyonu, işletmelerin verimliliğini doğrudan etkileyen faktörler arasında yer alır. Bu nedenle de çalışanların motivasyonunu artırabilmek için işverenler çeşitli yollara başvurur. Bunlar arasında da yan haklar öne çıkar. Sizin için yan hakları ve yan haklarla ilgili bilmeniz gerekenleri derledik.

Yan Hak Nedir?

Yan haklar, çalışanlara maaş dışında verilen ek yardımlar olarak tanımlanabilir. Zorunlu olarak verilen ile birlikte, işveren tarafından gönüllü olarak verilen yan haklar da mevcuttur. Gönüllü olarak verilen ve çalışanın kendisinin özel olarak seçebildiği haklara günümüzde esnek yan hak adı verilir.

Yan Haklar Nelerdir?

Türkiye’de birçok şirket, farklı farklı yan haklar sağlar. Ancak genel olarak şirketlerin birçoğunda görülebilecek yan haklar şöyle sıralanır:

• Özel Sağlık Sigortası
• Yemek Ücreti
• Tatil Paketleri
• Doğum Günü İzni
• Yol Ücreti
• Spor Kulübü Üyelikleri
• Online Platform Abonelikleri
• Gıda Yardımları
• Giyim Yardımları
• Hediye Kartları/Çekleri
• Başarı/Kıdem Ödülleri
• Ek Doğum İzni
• Ek Evlilik İzni
• Serbest Zaman İzni
• Kişisel Gelişim Yardımları
• Yakıt Kartları
• Teknolojik Cihazlar
• İşsizlik Sigortası
• Sağlık Sigortası
• Ek Tıbbi İzin
• Şirket Hisse Senedi
• Özel Emeklilik Sigortası
• Hayat Sigortası
• Çalışan İndirimleri
• Özel Şirket Etkinlikleri
• Şirket Aracı
• Şirket Telefonu
• Erzak Yardımı
• Karne İzni

Yan Hak Uygulaması Nasıldır?

4857 sayılı İş Kanunu ile işveren ve çalışan arasındaki ilişki belirlenir. İş Kanunu’nda da kıdem tazminatı, fazla mesai ve ücretli izinler gibi hususlar kayıt altına alınır. Yan haklar ise işverenlerin, çalışanları için sundukları ekstra desteklerdir. Kısacası yan haklar ile ilgili inisiyatif, işveren tarafına aittir.

İşverenler, çalışanların motivasyonlarını artırmak, bağlılıklarını yükseltmek veya herhangi başka bir nedenle yan hak sağlayabilirler. Yemek ücreti gibi haklar, periyodik olarak sunulabilir. Yani her ay çalışanlara MultiNet Yemek Kartı ile yemek ücreti ödenebilir. Hediye kartları gibi bazı özel hediyeler ise yılbaşı veya bayramlar gibi dönemlerde çalışanların motivasyonlarını artırmak gibi nedenlerle sunulur.

Yan Haklar Zorunlu Mu?

Yan hakların zorunlu olduğunu söylemek doğru değil. Ancak işveren ve çalışanlar arasında yazılı bir sözleşme imzalandıysa ve burada da yan haklar belirtilmişse zorunluluk doğar. Örneğin çalışanlara her yıl 2 kere giyim yardımı yapılacağı belirtilmiş ve bu iş sözleşmesi ile belirlenmişse zorunluluk doğar.

Yan Haklar Nasıl Talep Edilir?

Günümüzde çalışanlar, işverenlerden çeşitli yan haklar talep edebiliyor. Bunlar arasında da sık sık karşılaşılanlar; yemek ücreti, özel sağlık sigortası ve yol ücreti oluyor. Çalışanlar, işverenlerine bireysel veya topluca görüş ve önerilerini ileterek yan hak talep edebilirler.

İşverenler olarak çalışanların sizden talep ettikleri haklardan uygun olanları sağlayabilirsiniz. Ancak günümüzde bunun yerine çok daha efektif bir çözüm olan esnek yan haklar uygulamasına geçilmiştir.

Esnek Yan Haklar Nelerdir?

2019 yılında ortaya çıkıp tüm dünyayı etkisi altına alan yeni tip koronavirüs pandemisi (Covid-19), büyük kapanmaları beraberinde getirdi. Bu süreçte de birçok şirket evden çalışmaya başladı. Şirketler evden çalışma koşullarında çalışanların haklarını koruyabilmek ve motivasyonlarını artırabilmek için var olan hakları devam ettirdikleri gibi esnek yan hakları da uygulamaya koydu.

Genel itibarıyla şirketler, esnek yan hak uygulamalarında birçok seçeneği çalışanlarına sunar. Çalışanlar ise bunlar arasından dilediklerini seçebilirler. Böylece çalışanların yan haklar talep etmesine gerek kalmaz ve işveren olarak birçok seçeneği çalışanlarınıza sunmuş olursunuz.

Yan Haklar Eşit Şekilde mi Uygulanır?

4857 sayılı İş Kanunu’nun 5. maddesine göre işverenler, çalışanlara karşı eşit olmakla yükümlüdür. Bu nedenle de çalışanların belirli bir kısmını ayrı tutacak şekilde yan hak verilmesi uygun bulunmaz. Ancak bazı durumlarda işveren, çalışanların işlerinden kaynaklı olarak yan hak tanımlayabilir. Örnek vermek gerekirse işlerini telefonla yapan çalışanlar için cep telefonu ve kullanım için hat verilmesi gibi çalışanların bir kısmına hitap eden yan haklardan söz etmek mümkündür.

Yemek ücreti gibi ödemeler için ise böyle bir ayrıma gidilmesi, beraberinde yasal sorunları doğurabilir ve çalışanların hukuki mercilere başvurabilmesinin önünü açabilir.

Yemek Parası Personele Nakit Ödenebilir Mi?

Yemek parasının çalışanlara nakit olarak ödenmesi mümkündür. Ancak nakit olarak ödenmesi durumunda faturalandırma gibi işlemler zorlaşır. Bu sebeple de KDV iadesi gibi süreçlerin işletilmesi zorlaşır. MultiNet ile çalışılması durumunda tek bir fatura ile ödeme alınır. Böylece kolay bir şekilde muhasebeleştirme işlemleri gerçekleştirilebilir.

Çalışanlara Verilmesi Gereken Yol ve Yemek Paralarının Alt Sınırı Nasıl Belirlenmektedir?

İşverenlerin çalışanlara verebilecekleri yol ve yemek parasının bir sınırı yoktur. Yani işveren, çalışana dilediği kadar yol veya yemek ücreti ödeyebilir. Ancak günlük yemek bedeli istisnası ve yol bedeli istisnası gibi devlet tarafından belirlenen tutarların fazla aşılmaması önerilir.

İstisna tutarlarının aşılmamasının nedeni ise vergilendirmedir. Örneğin 2024 yılı günlük yemek bedeli istisnası KDV dahil 187,00 TL’dir (170 TL + %10 KDV). İşverenler bu ücreti, MultiNet Yemek Kartı ile verdiklerinde vergi istisnalarından yararlanabilir. Böylece şirketler 10 çalışan için yılda 73 bin TL’ye kadar vergi tasarrufu sağlarlar.

187,00 TL’nin aşılması durumunda ise MultiNet yemek kartı tercih edilirse aşılan tutar kadar gelir vergisi ve damga vergisi ödenir. Yani çalışanlara günlük yemek ücreti olarak 197,00 TL ödeme yapılırsa sadece 10 TL’lik kısım için gelir vergisi ve damga vergisine tabi olur.

Yan Hak Seçimi Nedir?

Yan hak seçimi, işveren veya insan kaynakları departmanları tarafından yapılır. Yan hak seçiminde işveren tarafı, yani işveren veya insan kaynakları departmanları; çalışanlar için gerekli gördükleri ve çalışanlardan geri dönüş aldıkları seçenekleri değerlendirir. Bunlar arasından şirketin yapısına uygun olanlar çalışanlar için seçilir.

Yan Hak Seçimi Nasıl Yapılır?

Yan hak seçimi temel olarak iki şekilde yapılır. Bunlardan ilki işveren tarafının gerekli gördüğü seçeneklerdir. Örneğin çalışanlar, toplu taşıma ile çok fazla vakit harcıyor ya da şirket tarafından karşılanan taksi ücretleri yükseliyorsa filo kiralama ile araç tahsisi gibi konular gündeme gelir.

İkinci seçenekte ise çalışanlardan gelen talepler dikkate alınır. Örneğin çalışanlar, yol ücreti için her ay yüksek bir bedel ödediklerini dile getiriyorlarsa bu yönde çalışma yapılır ve yol ücretinin şirket tarafından karşılanması sağlanır.

Yan Hak Uygulamalarının Faydaları Nelerdir?

Yan hak uygulamaları temelinde şirket kültürünü oluşturmayı amaçlar. Bir çalışan ne kadar uzun bir süre bir şirkette kalırsa o şirket içinde şirket kültürünün oluşmasına yardımcı olur. Bu amaçla yan haklar turn-over’ı azaltma ve çalışanı motive etme konuları ile doğrudan alakalıdır. Bu şekilde baktığımızda yan hakların faydasını çalışan motivasyonunu yükselterek çalışan bağlılığı doğal olarak turn-over yüzdesini azaltılmasına yardımcı olması olarak özetleyebiliriz.

Yan haklar ve esnek yan haklar, hızlı bir şekilde iş değiştirme eğiliminde olan Y ve Z kuşağı içerisinde yer alan çalışanlar başta olmak üzere, tüm çalışanların bağlılığını artırıcı etkiler görülmesine olanak tanımaktadır. Çalışanın beklentilerine uygun bir yan hak seçimi yapabilmesi, işletmenin kendisinin yerine karar vermesinden daha fazla motive edici olmakta; çalışanın kendisini değerli hissetmesini sağlamaktadır.

Esnek yan haklar, mevcut çalışanların bağlılığını artırdığı gibi, iş arayan kişilerin başvuruda bulunacakları şirketleri seçmesinde de etkin bir rol oynamaktadır. Rekabetin çok yüksek seviyede olduğu günümüzde, birçok işletme yetenekli çalışanları kendine çekebilmek için esnek yan hakları kullanmaktadır.

Esnek yan hakların bir diğer faydası ise, işletmenin ücret maliyetlerini düşürücü etkiye sahip olmasıdır. Çoğu durumda, ücretlere zam yapmak yerine kişiselleştirilmiş esnek yan haklar sunarak hem çalışan motivasyonu artırılabilmekte hem de ücretlerdeki artışa oranla çok daha düşük maliyetler ortaya çıkabilmektedir.

Yan Hakların Çalışan Bağlılığına Katkısı Nedir?

Yan haklar ile çalışanlarınız, kendilerini daha değerli hisseder ve motivasyonları artar. Bu sayede de turnover oranları düşer ve çalışanların iş yerine olan bağlılıkları artış gösterir. Türkiye'de en çok tercih edilen yan haklar arasında yer alan MultiNet ve MultiGift gibi çözümlerimizle çalışanların bağlılıklarını artırabilirsiniz. 

Çalışan Beklentisi ve Yan Hakların Önemi

Yapılan araştırmalara göre özellikle bir çalışanın genel olarak beklentileri aşağıdaki gibidir:

• Çalışma ortamının motive edici olması,
• Yan hak uygulamalarının çeşitlendirilmesi,
• Çalışanların yapılan işlerde takdir edilmesi,
• İş-özel hayat dengesinin kurulması,
• Kişisel gelişim ve eğitim fırsatlarının sunulması,
• Yetenek ve yetkinliklere göre uygun iş tanımının sunulması,
• Esnek çalışma koşullarının sağlanması,
• Motivasyon ile çalışanın kariyerinde ilerlemesi.

Özellikle araştırma yan hak konusu ve esnek çalışma konusunun pandemi sonrası artması bu iki konunun iş hayatında nasıl değişimler yaşayacağımız konusunda merak uyandırıyor.

Çalışanlara Yol ve Yemek Ücreti Sunmak Zorunlu mu?

Çalışanlara yol ve yemek ücreti sunmak zorunlu değildir. Ancak iş sözleşmesi ile sunulacağı taahhüt edildiyse zorunluluk haline gelir. Günümüzde zorunluluk olmamasına rağmen birçok şirket, yol ve yemek ücreti gibi hakları çalışanlarına tanımlar. Çünkü, bu tip haklar ile çalışanların motivasyon ve bağlılıkları artar.

Evden Çalışmada Yan Haklar Devam Eder mi?

İş sözleşmesinde geçerli olan yan haklar evden çalışılan dönemde de devam eder. İşveren olarak burada bir kısıtlamaya gitmeniz söz konusu değildir. Ancak burada çalışanlarla anlaşma yoluna gidilerek bazı haklar değiştirilebilir. Örneğin birçok şirket, evden çalışma kararı aldığında yol ücretini çalışanlarla anlaşarak iptal eder. Bunun yerine ise ev yardımı adı verilen özel bir yan hak sunar.

Evden Çalışma Yapılırken Yemek Parası Kesilebilir mi?

Çalışan ile yapılan iş sözleşmesinde yemek parası sözleşmeye dahil ise kesilemez. Sözleşme dışında olması durumunda da evden çalışanlar ile ofisten çalışanlar arasında farklı haklar tanımlanması genellikle önerilmez. Bu nedenle kesinti yapılacaksa hukuki olarak destek alınması ve sürecin iyi incelenmesi gerekir.

Evden ve Ofisten Çalışanlara Ayrı Ayrı Yan Haklar Yapılabilir mi?

Her bir çalışanınızın ihtiyacına özel yan haklar oluşturulabilirsiniz. Bu konuda herhangi bir kısıtlama yoktur. Ancak eşitlik ilkesi gereği çalışanlara tanınan hakların ortak olması önerilir. Böylece hukuki olarak sorun yaşamadan çalışma hayatı devam ettirilebilir.

Resmî Tatillerde Yan Haklarda Kısıtlama Yapılır mı?

İş sözleşmesinde aksi belirtilmediği sürece tatil günlerinde çalışılmış görünmektedir. Dolayısıyla yan haklarda devam etmektedir.

Prim Yan Hak Mıdır?

Başarı ödülleri gibi adlarla da anılan primler, çalışanların belirli kriterlere göre başarılı olması durumunda devreye girer. Çalışanlar, başarılarına göre belirli tutarlarda ücret alırlar. Maaşa ek olarak yapılan bir ödeme olduğu için yan hak olarak tanımlanır.

En Çok Tercih Edilen Yan Haklar Nelerdir?

İşletmelerin sunabilecekleri yan haklar adeta sınırsızdır. Ancak ülkelerin veya sektörel dinamikler genellikle öne çıkar ve bazı haklar daha sık tercih edilir. Türkiye’de genel olarak yol ve yemek ücreti en çok tercih edilen yan haklar arasında yer alır. Bunlar dışında Türkiye’de en çok tercih edilen yan haklar ve öne çıkan noktalar kısaca şöyledir:

Doğum Günü İzni Nedir?

Birçok şirket tarafından çalışanlara tanınan doğum günü izni, çalışanın doğum gününde ücretli izin almasını sağlar. Genellikle doğum günü izni, çalışanın doğduğu ayda bir gün olarak belirlenir. Böylece doğum günü, resmi tatillere denk geldiğinde de çalışan izin hakkından yararlanabilir.

Gıda Yardımı Hakkı Nedir?

Şirketler, çalışanları ve çalışanlarının ailelerinin refah, mutluluk ve/veya sağlığı için gıda yardımında bulunabilir. Bu hak çeşitli yöntemlerle sağlanabilir. Klasik yöntemde çalışana gıda kolisi temin edilir ve çalışanlara dağıtımı yapılır.

Gıda kolisi yönteminde çalışanların ihtiyaç duyabileceği malzemeler tahmin edilerek işlem yapılır. Ancak genellikle çalışanların tamamının ihtiyaçları ortak değildir. Bu nedenle de günümüzde şirketler, MultiGift kurumsal hediye kartı gibi yöntemlerden yararlanır. Hediye kartı ile şirketler, ödemelerini kartlara yapar ve çalışanlar marketler aracılığı ihtiyaç duydukları gıdalara erişebilir.

MultiGift’in öne çıkan diğer bir noktası ise SGK prim avantajıdır. MultiGift ile ödenen yardımlarda SGK işveren hissesi veya SGK işçi primi gibi ücretler talep edilmez. Böylece şirketler, oldukça ciddi bir SGK prim avantajından yararlanabilir.

Giyim Yardımı Hakkı Nedir?

Giyim yardımı, tıpkı gıda yardımı gibi sıkça tercih edilir. Çalışanların iş yeri veya özel hayatlarında giyebilecekleri kıyafetleri için ekstra para ödemesinin önüne geçen giyim yardımı da iki farklı yolla yapılabilir. Bunlardan ilki doğrudan şirketin satın alma yöntemine gitmesidir.

Şirketler satın alma yöntemi ile çalışanların bedenlerine uygun kıyafetleri temin edip dağıtımını gerçekleştirir. Ancak bu sürecin depolama, satın alma ve dağıtım işlemleri bir hayli uzun sürer. Ayrıca çalışanların bir kısmı yardımdan memnun kalmayabilir.

İkinci yöntem ise kurumsal hediye kartıdır. MultiGift ile şirketler, çalışanlarına anlaşmalı mağazalarda harcayabilecekleri hediye kartları temin edebilir. Böylece depolama ve çalışanların beğenmemesi gibi sorunlar ortadan kalkar. Ayrıca gıda yardımında olduğu gibi giyim yardımında da MultiGift ile SGK prim avantajlarından yararlanılabilir.

Ek Doğum İzni Nedir?

Çalışanların 4857 sayılı İş Kanunu tarafından belirlenen doğum izinleri bulunur. Bu izinlerin 16 haftalık kısmı analık izni kapsamındadır. Bazı şirketler, doğum yapan çalışanlarına ekstra olarak ücretli doğum izni tanımlayabilir.

Doğum izni ile ilgili detaylı bilgi alabilmek için “Doğum İzni Nedir, Nasıl Hesaplanır?” başlıklı yazımızı ziyaret edebilirsiniz.

Ek doğum izni dışında anne olan çalışanlarınız için esnek ve dijital kurumsal hediye çözümümüz MultiFlex ile doğum hediyeleri verebilirsiniz. Böylece online olarak hediyeleri zahmetsizce oluşturabilir ve %45'e varan vergi tasarrufundan faydalanabilirsiniz. MultiFlex ile çalışanlarınız ise hediye bakiyelerini diledikleri gibi bölebilir ve farklı markalarda harcayabilir. Ayrıca çalışanlarınız online veya mağazada MultiFlex'i kullanabilirler. 

Ek Evlilik İzni Nedir?

Doğum izni gibi evlilik izninde de yasal düzenlemeler bulunur. 4857 sayılı İş Kanunu’na göre çalışanların, 3 günlük yasal izin süresi bulunur. Ancak şirketler, genellikle çalışanlarına ekstra 2 günlük evlilik izni tanımlar. Böylece çalışanlar evlendikleri süreçte 9 güne yakın tatil yapabilirler.

Evlilik izni ile ilgili detaylı bilgi için “Evlilik İzni Kaç Gündür, Nasıl Alınır?” başlıklı yazımızı ziyaret edebilirsiniz.

Serbest Zaman İzni Nedir?

Esnek yan hakların yaygınlaşması ile beraber, serbest zaman izni gibi yöntemlere ilgi artmıştır. Günümüzde çalışanların kendilerini geliştirebilmeleri için serbest zaman izni adı verilen özel bir hak tanımlanmıştır. Bu hak ile çalışanlar, kendilerini geliştirmek için şirket tarafından belirlenen bir süreyi değerlendirebilir. Bu süre, çalışma zamanın içerisinde yer alır ve serbest zaman izninin kullanımı nedeniyle maaş kesintisi uygulanmaz.

Kişisel Gelişim Yardımları Nedir?

Serbest zaman izni gibi kişisel gelişim yardımları da çalışanların kendilerini geliştirmesine katkı sağlayan özel bir haktır. Genellikle çalışanlar için yıllık olarak belirli bir ödenek ayrılır ve çalışanın bu ödenek ile kendini geliştirebilecek faaliyetlere katılabilmesi sağlanır.

Kıdem Ödülleri Nedir?

Kıdem ödülleri, belirlenen kıdem sürelerine ulaşan çalışanlara verilir. Örneğin beş veya on yılda bir gibi belirlenen periyotlarda çalışanlara ikramiye gibi ödemeler yapılır.

Kıdem ödülleri, çalışanlara nakit olarak verilebileceği gibi MultiGift aracılığıyla da verilebilir. Böylece hem çalışanlar MultiGift geçen yerlerde diledikleri gibi alışveriş yapabilirler hem de işverenler vergi avantajlarından yararlanabilir.

Şirket Aracı Yan Hak mıdır?

Şirket aracı; şirket telefonu, doğum izni ve özel sağlık sigortası gibi bir yan hak olarak konumlandırılabilir. İlgili çalışanlara şirket aracı sağlayarak bu hakkı tanımlayabilirsiniz. Şirket araçlarınızın yakıt giderlerini ise MultiPetrol yakıt kartı ile karşılayabilirsiniz. MultiPetrol ile ister 1 ister 1.000 aracınız olsun tüm avantajlardan yararlanabilir ve şirketinizin tüm araçları için ayda 3 fatura kolaylığı ile operasyonel süreçlerinizi kolaylaştırabilirsiniz.