Mobbing Nedir? Mobbing Türleri Nelerdir?

İş hayatında görülen en ciddi sorunlardan biri, çalışanların karşı karşıya kaldığı psikolojik baskıların ve zorbalıkların yarattığı olumsuz etkilerdir. Bu zorlayıcı davranışların en yaygın türlerinden biri ise mobbing olarak adlandırılır. Peki, tam olarak mobbing nedir? İş yerinde bir kişiye yönelik sistematik olarak uygulanan baskı, aşağılama, dışlama ve zorbalık gibi psikolojik tacizler mobbing olarak adlandırılır. Söz konusu davranışlar, mağdurun hem iş hem de özel hayatında ciddi etkiler yaratır. 

Mobbing ne demek sorusunu yanıtlarken bu kavramın birçok farklı biçimde karşımıza çıkabileceğini hatırlatmak da faydalı olabilir. Çalışma hayatında psikolojik tacizler; hiyerarşik yapılar, iş yerindeki pozisyon farklılıkları ve kişiler arası ilişkilere göre çeşitlenebilir.  

Düşey Mobbing

İş yerinde yüksek pozisyondaki yöneticinin astlarına yönelik uyguladığı psikolojik baskı ve zorbalık olarak tanımlanabilir. Genellikle çalışanları yıldırarak onların motivasyonlarını kırmak ve böylece işten ayrılmalarını sağlamak amacıyla yapılır. Yöneticinin astlarını sürekli eleştirmesi, görevlerini yerine getirme konusunda aşırı zorlaması ve onlara gereksiz baskı yapması gibi davranışlar bu zorbalık türünün başlıca örnekleridir. Yöneticiler; çalışanlar üzerindeki yetkilerini kullanarak onları dışlar, itibarsızlaştırır veya sistematik bir şekilde başarısızlığa sürüklemeye çalışır.

Yatay Mobbing

Aynı seviyede veya benzer pozisyonlarda çalışanlar arasında meydana gelen psikolojik taciz türüdür. Rekabet, kıskançlık, çıkar çatışmaları veya kişisel anlaşmazlıklar sonucunda ortaya çıkabilir. Çalışanlar, birbirlerine karşı doğrudan ya da dolaylı olarak zorbalık uygulayabilir. Örneğin; bir çalışan, iş arkadaşının işini sabote edebilir, ona kötü davranabilir ya da grup içinde ona karşı dışlayıcı bir tutum sergileyebilir. Bu tür duygusal saldırılar, çalışanlar arasındaki iş birliğini ve takım ruhunu ciddi ölçüde zedeleyebilir. 

Dikey Mobbing

Nadir olarak rastlanan bir mobbing türüdür. Çalışanın yöneticiye uyguladığı psikolojik şiddet olarak tanımlanabilir. Çalışanlar, yöneticilerine karşı saygısız davranışlar sergileyebilir, iş yapmaktan kaçınarak yöneticinin otoritesini zayıflatmaya çalışabilir. Dikey mobbing, bilinçli olarak iş yerindeki ortamı sabote etme amacıyla uygulanır. 

Mobbing Sayılan Davranışlar Nelerdir?

İş yerinde uygulanan sistematik ve zorlayıcı davranışlar, mağdurun iş hayatını çekilmez hâle getirerek fiziksel ve psikolojik sağlığını olumsuz etkileyebilir. İş yeri tacizi olarak kabul edilen davranışları şu şekilde sıralamak mümkündür: 

• Sürekli Eleştirme ve Aşağılama: Çalışanın sürekli hatalı bulunduğu, eleştirildiği ve işine dair haksız bir şekilde aşağılandığı durumlar, iş yeri tacizi kapsamına girer. Bu tür davranışlar, mağdurun itibarını zedeleyebilir, kendini değersiz hissetmesine neden olabilir.
• Görevlerin Engellenmesi veya Sabote Edilmesi: Çalışanın görevlerini yerine getirmesine engel olunması, işlerinin sabote edilmesi, gerekli bilgi ve araçların sağlanmaması, bireylerin performansını etkileyerek işinden soğumasına neden olabilir.
• Dışlama ve İzolasyon: Çalışanın sosyal olarak izole edilmesi ve iş arkadaşlarının onunla iletişim kurmamaya yönlendirilmesi, mobbingin önemli unsurlarından biridir. Yalnızlaştırılan çalışan, iş yerinde sosyal ve mesleki olarak zorluk yaşayabilir
• Fazla İş Yükleme veya Yetersiz Görev Verme: Çalışana sürekli olarak fazla iş yüklemek ya da yeteneklerine uygun olmayan, düşük nitelikli işler vermek de iş yeri tacizi çeşitlerinden biridir.
• Hakaret ve Tehdit: Fiziksel şiddet, sözlü hakaret ve tehdit içeren davranışlar, mobbingin en bariz örneklerindendir. Bu tür davranışlar, çalışanın kendisini güvensiz hissetmesine ve sürekli olarak stres yaşamasına sebep olabilir.

Bu tür davranışlar çalışanın hem fiziksel hem de ruhsal sağlığını ciddi şekilde etkileyebilir. Dolayısıyla iş yerinde baskıya maruz kalan kişiler, haklarını korumak için mutlaka yasal yollara başvurmalıdır. 

Hangi Davranışlar Mobbing Sayılmaz?

İş hayatında karşılaşılan her olumsuz davranış mobbing olarak değerlendirilmez. İş yerinde zorbalık olarak kabul edilmeyen davranışlar şunlardır: 

• Anlık öfkenin sebep olduğu tek seferlik olumsuz davranışlar ya da bir hata üzerine yapılan kısa süreli tartışmalar mobbing sayılmaz.
• Çalışma hayatı dışında meydana gelen anlaşmazlıklar, kavgalar veya tartışmalar iş yeri zorbalığı olarak değerlendirilemez.
• Eğer bir davranış kasıt taşımıyor ve belirli bir amaca yönelik yapılmıyorsa mobbing olarak değerlendirilmez.
• İş yerindeki genel stres, yöneticinin otoriter tavırları ya da işin doğasından kaynaklanan gerginlikler de mobbing sayılmaz. Bir yöneticinin sert tutum sergilemesi, doğrudan mağduru hedef almadıkça tek başına iş yeri zorbalığı olarak kabul edilmez.

Çalışanların iş yerinde karşılaştıkları hangi durumların mobbing kapsamına girdiğini bilmeleri önemlidir. Böylelikle hangi durumlarda destek alınması gerektiğini belirlemek mümkün olur. 

Mobbinge Uğrayan Kişiler Ne Yapmalıdır?

Mobbinge maruz kalan kişiler, psikolojik baskının yarattığı olumsuz etkilerle başa çıkmak ve yasal haklarını savunmak için adım adım hareket etmelidir. Bu süreçte izlenmesi gereken önemli adımlar ise şunlardır: 

• Kanıt Toplama ve Belgeleri Saklama: İş yerinde duygusal şiddete uğrayan kişi, olayların tarih, yer ve tanıklarıyla birlikte kaydını tutmalıdır. E-postalar, mesajlar, yazışmalar gibi tüm iletişim belgelerini saklamak, hukuki süreçlerde güçlü bir delil olacaktır.
• Üst Yönetim ve İnsan Kaynaklarına Başvurma: İlk adım olarak durumu yöneticilere veya insan kaynakları departmanına bildirmek önemlidir. Yazılı başvuru, resmî bir delil olacağından iş yerindeki şikâyet mekanizmalarını harekete geçirebilir.
• Profesyonel Destek Alma: Bu süreçte psikolog veya avukat gibi profesyonellerden destek alarak daha güçlü bir duruş sergilemek mümkün olabilir.
• Hukuki Yollara Başvurma: Eğer kurum içi çözümler yetersiz kalırsa çalışan, iş sözleşmesini haklı nedenlerle feshedebilir, kıdem tazminatı gibi haklarını talep edebilir. Ayrıca baskının ispatlanması hâlinde manevi tazminat davası açmak da mümkündür.

İş yerinde mobbinge maruz kalan herkes, bu alanda uzman bir kişiden de destek alarak süreci hukuki yollar aracılığıyla çözüme ulaştırabilir. 

Mobbing Nasıl İspatlanır?

Mobbing durumunu ispatlamak isteyen mağdur tarafın sistematik olarak kötü muamele gördüğünü kanıtlayan deliller toplaması gerekir. Tarafınıza uygulanan baskı ve tacizi ispatlamak için şu adımları izleyebilirsiniz: 

• Mobbinge maruz kaldığınız olayları belgeleyin. E-postalar, mesajlar, yazılı uyarılar gibi iletişim kanıtları, ispat sürecinde önemli rol oynar.
• Olaylara şahit olan çalışma arkadaşlarınızdan destek alabilirsiniz. Tanıklar, yapılan zorbalığın doğruluğunu kanıtlayacak önemli deliller sunabilir.
• Yaşadığınız her olayı tarih ve detaylarıyla not edin. Bu notlar, mahkeme sürecinde delil olarak kullanılabilir.
• Mobbing sonucunda yaşadığınız psikolojik ve fizyolojik sorunları belgeleyen sağlık raporları da yasal süreçler de güçlü bir destek sağlayabilir. 

Mobbing cezası gibi yaptırımların uygulanması için güçlü delillere ihtiyaç vardır. Bu adımlar da mobbingin hukuki olarak ispatlanması için mağdurun elini güçlendirecektir. 

Mobbinge Maruz Kalan Kişiler Nereye Başvurabilir?

Mobbinge maruz kalan kişiler, aşağıda sıralanan yöntemler kapsamında hem kurum içi başvurular hem de diğer yasal yollar aracılığıyla haklarını arayabilir.

• Mobbinge uğrayan çalışanlar, ilk adım olarak durumu iş yerindeki insan kaynakları departmanına ya da yönetime bildirmelidir. Kurum içinde oluşturulmuş olan şikâyet mekanizmaları, süreci hızlı ve etkin bir şekilde çözümlemeye odaklanır.
• Kurum içi çözüm yollarının yetersiz kalması hâlinde Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na başvurarak şikâyet dilekçesi verebilirsiniz. Bakanlık, iş yerindeki psikolojik taciz olaylarını inceledikten sonra gerekli adımları atacaktır.
• İnsan hakları ihlali olarak değerlendirilen sistematik iş yeri tacizi için Türkiye İnsan Hakları Kurumu’na başvurmak mümkündür. Kurum, mağdurlara yönelik hak ihlali değerlendirmesi yapar.
• Çalışma hayatında zorbalığa uğrayanlar, TBMM Dilekçe Komisyonu’na başvurarak mağduriyetlerini iletebilirler.
• Mağdur, kurum içi veya diğer başvuru yollarından da sonuç alamazsa mahkemeye başvurarak tazminat davası açabilir. Mobbing davalarında hem maddi hem de manevi tazminat talep edilebilir.

İş yerinde sistematik şekilde baskıya uğrayan çalışanlar, bu adımlar aracılığıyla haklarını savunabilir, karşılaştıkları psikolojik tacize karşı durabilirler.

Mobbinge Uğrayan Kişilerin Hakları Nelerdir?

Günümüzde giderek artan mobbing olayları sebebi ile mağdurların yasal hakları da daha kapsamlı hâle getirilmiştir. İş yerinde baskı gören çalışanlara tanınan haklar aşağıdaki gibidir: 

• İş Sözleşmesini Fesih Hakkı: Mobbinge maruz kalan kişiler, İş Kanunu'nun 24. maddesi kapsamında sözleşmelerini haklı nedenle feshetme hakkına sahiptir. Bu durumda kıdem tazminatı da dâhil olmak üzere yasal haklar talep edilebilir. İşveren, çalışana mobbing uyguladığı hâlde sözleşmeyi sonlandırırsa bu durum, haksız fesih olarak değerlendirilir. Bunun sonucunda da işveren, ciddi hukuki yaptırımlarla karşılaşabilir.
• Manevi Tazminat Davası: Mobbing mağdurları, psikolojik tacizin yol açtığı zararlara karşı manevi tazminat davası açabilirler. Psikolojik şiddet, kişilik haklarına saldırı oluşturduğundan bu gibi durumlarda mağdura tazminat hakkı doğar.
• Ayrımcılık Tazminatı: Bu tazminat hakkı, mobbing nedeniyle eşit davranma ilkesinin ihlal edilmesi durumunda devreye girer.
• Çalışma Ortamının Değiştirilmesi Talebi: Mobbinge uğrayan kişiler, iş yerlerindeki yönetime başvurarak çalışma ortamlarının değiştirilmesini talep edebilir. 

Mobbing uygulayan kişi ya da kurum, mağdura karşı işlediği fiillerin ciddiyetine göre manevi tazminat ödemekle yükümlü olabilir. Ayrıca Türk Ceza Kanunu kapsamında mobbingin tehdit, hakaret veya cinsel taciz gibi suçlarla birleşmesi hâlinde failler hakkında ceza davaları açılabilir. Bu durumda failler hem maddi hem de manevi açıdan ciddi yaptırımlarla karşı karşıya kalabilir.