Amortisman Nedir, Nasıl Hesaplanır?

Ticari faaliyette bulunan işletmeler, iş yerlerine aldıkları eşyaları ya da demirbaş sayılabilecek ekipmanları 1 yıldan fazla kullanma yönünde girişimde bulunurlar. Bu noktada eşya ya da ekipmanların bakımları devreye girer. Amortisman, duran veya kullanımda olan malların aşınma ve yıpranma payına verilen isimdir. 

Bir işletmenin bünyesinde barındırdığı mal, 1 yıldan fazla süre kullanıldığında, bu mal yıpranır, eskir ya da değerini kaybetmeye başlar. Bunun sonucunda da bakım masrafları ya da kaybettiği parasal değer işletme tarafından gider olarak kaydedilir. Bu eşya, ekipman veya malın amortisman uygulamasına tabi tutulmasına da amortize etmek denir. 

Amortisman Ayırma Koşulları Nelerdir?

İşletmedeki varlıkların yıpranma, aşınma veya eskime payının amortize edilebilmesi için bazı koşullar vardır.

Amortisman ayırma koşulları şöyle sıralanır:

1. Amortismana konu olan malın işletmede en az bir yıllık süreyi kapsayacak şekilde kullanılabilir durumda olmalıdır. 
2. Malın, yıpranabilir, eskiyebilir veya kullanıma bağlı olarak değerini kaybedebilir özelliklere sahip olması gerekir. 
3. Her yıl amortisman sınırı belirlenir. Böylece işletmeler hangi malların amortize edilebileceğine karar verir. Bu sebeple amortize edilecek malın değerinin amortisman sınırı üzerinde olmalıdır. 

Amortisman Nasıl Hesaplanır?

İşletmelerde kullanılan varlıkların amortisman değerleri faydalı ömürleri tespit edilerek ve farklı hesaplama yöntemlerinden biri seçilerek yapılır. Faydalı ömür iktisadi bir varlığın kullanım süresi yani ekonomik ömrünü ifade eder. Vergi Usul Kanunu’nun 315. maddesinde belirtilmiş olan amortismana tabi olabilecek maddi varlıklar, Maliye Bakanlığı’nın tespit ve ilan ettiği olanlar üzerinden hesaplamaya dahil edilir. Bu hesaplama 3 şekilde olabilir;

1. Normal Amortisman Yöntemi: Bir diğer adı “eşit tutarlı amortisman” olarak bilinen bu amortisman türünde yıpranma ya da eskime payı, Maliye Bakanlığı tarafından belirlenen oran dikkate alınarak, malın tutarına sabit olarak eklenerek ya da malın ömrüne bölünerek hesaplanır.  

Örneğin; bir malın değeri 3.000 TL ( Maliye Bakanlığı’nın açıkladığı oranın üstünde olduğu varsayılmıştır.) ve ekonomik ömrü de 3 yıl ise; 

Amortisman oranı 1 / ekonomik ömür: 1 /3 = 0.3 ‘tür. Yüzde karşılığı = %3

Yıllık amortisman değeri= 3.000 x %3 = 1.000 TL’dir. 

Aynı hesabın bir diğer yönteminin ekonomik ömre bölmek olduğundan;

3.000 / 3 = 1.000 TL olacaktır. 

2. Azalan Bakiyeler Yöntemi: Hızlandırılmış amortisman yöntemi olarak bilinen bu hesaplama yönteminde varlıklar, normal amortisman yöntemine göre daha hızlı giderleşir ve bu sebeple malın değeri üzerinden değil sene başına devreden net defter değeri üzerinden hesaplanır. Buna göre bir varlığın değerini 3.000 TL  ve ekonomik ömrünü de 3 yıl kabul edersek;

• İlk yıl için; ( malın değeri / ekonomik ömrü ) x 2 

(3000 / 3) x 2 = 2.000 TL 

• İkinci yıl için; ( malın değeri - birinci yılın amortize değeri) / ekonomik ömrü x 2

(3000 - 2000) / 3 x 2 = 666.6 TL 

• Üçüncü yıl;  (( malın değeri - ilk yıl amortize değer) - ikinci yıl amortize değeri) / 3 x 2 

(( 3000- 2000) - 666.6) /3 x 2 = 222.26 TL şeklinde hesaplama yapılır. 

3. Fevkalade Amortisman Yöntemi: Bu hesaplama yöntemi ise diğer ikisinden farklıdır. Yangın, deprem, sel gibi doğal afetler ve benzeri olağanüstü durumlar sonucunda varlıkların sabit değerlerinin kısmen ya da tamamının kaybolması sonucunda uygulanır. Bu gibi durumlarla karşılaşan işletmeler, konuyla ilgili yetkili merciye başvurarak varlıklarının belirli bir bölümünün amortize edilmesini talep edebilirler. 

Amortisman Sınırı Nedir?

Her yıl Vergi Usul Kanunu kapsamında amortisman alt sınırı belirlenir. Bu sınırın altında değere sahip bir mal alındığında o yıla ait gider olarak yazılırken, değerin üstündeki mallar için amortisman kullanılır. 2023 yılı için belirlenmiş olan amortisman alt sınırı 4.400 TL’dir. 

Amortisman Nelere Uygulanır? 

Amortize edilebilecek mallar Vergi Usul Kanunu kapsamında belirlenmiştir. Bu tabloda yer alan varlıkların ortak noktası zamanla yıpranabilecek, eskiyebilecek ve değerini yitirebilecek özelliklerde ve en az 1 yıldır işletme bünyesinde bulunuyor olmasıdır. Farklı işletmeler göz önüne alınarak amortisman uygulanan bazı mal ve varlıklar şu şekildedir:

• Gayrimenkuller
• İşletmede demirbaş olarak kabul edilen alet, ekipman ve eşyalar,
• Telif hakları
• Ev döşemede kullanılan bazı eşyalar
• Mefruşat
• Sinema filmleri
• Sera
• İktisadi bazı kıymetler
• Nakış makineleri
• Doğalgaz basınç ölçüm istasyonları
• Peştemal 
• Prefabrik yapılar
• Fabrika, atölye, istasyon
• Apartman ve emsal binalar
• Çöp temizleme araçları

Amortisman Yazılması İçin Gerekenler

İşletmelerde bulunan mal ve varlıkların amortisman yazılması için gerekenlerin başında o yıl için belirlenmiş olan tutardan daha yüksek bir değere sahip olması gerekir. Aksi takdirde bu mal için amortisman hesaplanmaz ve gider olarak gösterilir. 

Bir diğer gereken, bu mal veya varlığın en az 1 yıldır o işletme bünyesinde bulunuyor olması gerekir. Sonraki yılda kullanılacağı düşünülerek amortisman hesaplamasına dahil edilir. Buna bağlı olarak mal ve varlığın kullanıldıkça yıpranabilir ya da değerini kaybedebilir özelliklere sahip olması gerekir. 

Tüm bu özellikleri taşıyan mal ve varlıkların amortisman olarak yazılabilmesi için gereken bir diğer husus ise Vergi Usul Kapsamında yer alan listede belirtilmiş olmalıdır. 

Amortisman Tablosu Nasıl Hazırlanır? 

Amortisman tablosu bir işletmenin sahip olduğu mal ve varlıklarının çeşitli hesaplama yöntemleri kullanılarak belirlenmiş amortize değerlerini bir arada bulunduran tabloya verilen isim olarak kabul edebiliriz.

İşletmede bulunan amortismana konu olabilecek mal ve varlıkların amortismanı hesaplanarak detaylı bir tablo oluşturulması sonucu işletme ticari faaliyetine dair son yıl verilerinin hepsini bir arada görür ve gider olarak kaydedilmesi kolaylaşır. Bu ticari faaliyette bulunan her iş yeri için oldukça önemlidir.  Muhasebe kayıtlarında gider kalemi olarak kayıt altına alınan amortize tutarları işletmenin kullandığı mal ile bu malın maliyetini, yıpranma payı vasıtası ile eşitlemesini yapar.

Amortisman uzun süredir faaliyet gösteren işletmeler için oldukça önemli muhasebe kalemlerinden biridir. Bu sebeple kanun ve usullere uygun olarak kayıt altına alınmalı ve bu doğrultuda işletmenin gelecek bütçe planlamalarına dahil edilmelidir.