Dolaylı Vergi Nedir? Dolaylı Vergi Türleri Nelerdir?

Ticaretle uğraşan, şahıs şirketi veya kurumsal şirket fark etmeksizin bütün işletmeler kazançları üzerinden devlete bazı vergiler ödemek durumundadır. Ancak vergi ödemeleri her zaman şirketin sadece gelirini kapsamaz. Bazı vergiler kişilerin yaptıkları harcamalar üzerinden de alınabilmektedir. 

Dolaylı vergi olarak adlandırılan bu vergiler ve özellikleri nelerdir ve nasıl hesaplanır, tüm soruları cevaplayalım.

Dolaylı ve Doğrudan Vergi Nedir?

Kişilerin veya şirketlerin geliri, kazancı veya mülkü üzerinden alınan, vergi mükellefinin ve vergiyi ödeyenin aynı kişi olduğu vergi türüne doğrudan vergi ya da dolaysız vergi adı verilir. 

Doğrudan (dolaysız) vergi türleri şunlardır:

• Gelir ve kazanç üzerinden alınanlar: Kurumlar vergisi ve gelir vergisi.
• Mülkiyet üzerinden alınanlar: Emlak vergisi, motorlu taşıtlar vergisi, veraset ve intikal vergisi.

Dolaysız vergi türü ile mükellef olanlar vergilerini başka bir kişiye veya kuruma yansıtamazlar.

Bir hizmet kullanımı veya malın satışı ya da daha genel bir tabirle ekonomik işlemler üzerinden belirlenmiş oranlarla alınan vergi türüne ise dolaylı vergi adı verilir. Dolaylı vergiler tüketim işlemleri üzerinden alınırlar. Yani herhangi bir gelire veya kazanca dayalı değillerdir. Bu nedenle vergi mükellefi tarafından ödenmez, harcamayı gerçekleştiren taraf aracılığıyla karşılanırlar.

Dolaylı vergilerin yansıtılması daha kolaydır. Çünkü vergi mükellefi ve vergiyi ödeyen kişiler farklıdır. Örneğin işletme sahibi yani satış yapan, bir ürün veya hizmetin vergisini devlete ödeyip ardından satış aşamasında satış tutarına bu vergiyi yansıtarak tüketicinin vergi dahil satış tutarını ödemesini sağlar. 

Dolaylı Vergi Özellikleri Nelerdir?

Dolaylı vergiler sahip oldukları özellikler sebebiyle diğer vergi türlerinden ayrılmaktadır. Çünkü doğrudan vergiler gibi kazanç veya mülk üzerine hesaplanmazlar, harcama anında ödeme yaparken işleme konurlar.

Dolaylı vergileri diğer vergilerden ayıran temel özellikler şunlardır:

• Dolaylı vergiler gelir veya kazanç yerine, yapılan harcamalar üzerinden alınan vergilerdir. Yani gelirden değil tüketimden hesaplanıp kesilir.
• Dolaylı vergiler devlet için daha az iş yükü oluşturur. Doğrudan vergilere kıyasla toplaması en kolay vergiler arasındadır. Vergi tahsilatı direkt harcama anında otomatik gerçekleşir.
• Dolaylı vergiler herkese eşit olarak uygulanır. Vergiyi ödeyenin gelir miktarı, sosyal statüsü gibi bilgilerine göre düzenlemeye tabi olmaz. 
• Dolaysız vergi türlerinde vergi mükellefi ve vergi ödeyen aynı kişiyken dolaylı vergilerin mükellefi ve ödeyeni farklı kişilerdir. Vergi mükellefi vergiyi tüketiciden toplar ve kendi adına devlete öder.

Dolaylı Vergi Türleri Nelerdir?

Dolaylı vergiler bir ürünün, malın veya hizmetin satışı esnasında müşterinin ödediği satış tutarına eklenmiş tutarlardır.

Şirketlerin ticari faaliyetlerini doğrudan etkileyen bu vergiler kısaca şunlardır:

• Katma Değer Vergisi (KDV): Bir ürünün veya hizmetin alıcıya ulaşana kadar geçen sürede artan değerinin karşılığı katma değerdir. KDV oranları %1, %8 ve %18 olarak değişmekle birlikte en sık kullanılan oran %18’dir.

• Özel Tüketim Vergisi (ÖTV): Daha çok lüks tüketim ürünleri ile çevreye zararlı malları kapsayan, tüketicileri özendirmemek için yüksek oranda tutulan bir vergi türüdür.

• Özel İletişim Vergisi (ÖİV): İletişim kurmaya yardımcı telekomünikasyon hizmetlerinin kullanımında uygulanan bir vergi türüdür. Konuşma, mesajlaşma, internet kullanımı gibi hizmetleri kapsar.

• Damga Vergisi: Kurumlar veya kişiler arasında yapılan anlaşmaların geçerliliğini belgelemek üzere imzalanan belgeler için alınan bir vergi türüdür.  
• Gümrük Vergisi: Dış ticaretle uğraşan taraflar arasındaki faaliyetleri kapsayan bir vergi türüdür. Bir ülke tarafından satın alınan ürün veya hizmetlerin ülkeye girişi sırasında giriş yapılacak ülke ekonomisine katkı amacıyla ödenir. Kısacası bu vergi ticaret yapan iki ülke arasındadır. Aynı zamanda devlet için önemli bir gelir kaynağıdır.
• Banka ve sigorta muameleleri vergisi (BSMV): Bankaların bankacılık ve sigorta işlemlerini vergileyen, bankaların tahsil edip Gelir İdaresi Başkanlığı’na aktardığı bir vergidir. Komisyon, faiz ve ücret gelirlerinden elde edilir. 
• Harçlar: Kişilerin bazı kamu hizmetlerinden faydalanırken bu hizmetin maliyetine katkı sağlamaları amacıyla alınan vergi türüdür.

Dolaylı Vergi Nasıl Hesaplanır?

Vergi oranları her yıl belirli bir güncellemeye tabi olarak Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından belirlenir. Belirlenen oranlar çerçevesinde vergi türüne göre ödenmesi gereken vergi miktarları da değişir.

Örneğin KDV dahil hesaplama yapılırken yasal olarak uygulanmakta olan %1, %8 veya %18 KDV oranları arasından satın alınan hizmetin veya ürünün dahil olduğu oran seçilerek (Net Tutar) x (1+ Vergi Oranı) formülü kullanılır.

Vergilerin ödenme tarihini öğrenmek için “2023 Vergi Takvimi” içeriğimize göz atabilirsiniz.